بررسی خاموت های غیراستاندارد

بررسی اجمالی خاموت های غیراستاندارد پرسی و بازیافتی تولیدی در ساخت و سازهای  استان

مقدمه :

با توجه به شرایط منطقه ای استان ،نیاز به سرمایه گذاری تدریجی و قیمت نسبتاً  پایین تر اجرای اسکلت بتنی در مقایسه با اسکلت های فلزی ، در این استان نیز مشابه بسیاری از استانهای کشور استفاده از سازه هایی با اسکلت بتن رو به افزایش است بطوریکه حدوداً 90درصد اسکلت‌های احداثی بتنی می باشند.

کیفیت مصالح سنگی، سیمان، میلگرد به عنوان سه عنصر اصلی تهیه بتن مسلح هر کدام با آنچه آئین نامه ها مشخص نموده تفاوتهایی دارند. بررسی و پیگیری کیفیت مصالح سنگی استان و سیمان و عوامل متعدد وابسته به آن در جای خود جای بحث دارد و لیکن در این بخش به موضوع میلگردها و اختصاصاً خاموتهای مصرفی می پردازیم.

گریزی به قوانین و دستورالعمل ها:

-) بند(ب) ماده 139 برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور، به صراحت به موضوع انطباق نظام های ارزیابی کیفیت با استانداردهای بین المللی، توسعه و ارتقاء سطح استانداردهای ملی و مشارکت فعال در تدوین استانداردهای بین المللی اشاره دارد.

-) تبصره 4 ماده 6 قانون موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران: سازمانهای دولتی موکلفند از ارائه هرگونه تسهیلات به تولیدکنندگان فاقد پروانه استاندارد از جمله اختصاص سهیمه مواد اولیه ممانعت نماید.

-) تصویب نامه شماره 9880/ت 0530891 مورخ 13/12/84 هیات وزیران: از ابتدای سال 87 تولید و عرضه کلیه مصالح و فراورده های ساختمانی بدون پروانه کار و علامت استاندارد ممنوع است.

-) تبصره 1 ماده 34 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان: وزارتخانه های مسکن و شهرسازی و کشور و صنایع مکلفند با توجه به امکانات و موقعیت هر محل، آن دسته از مصالح و اجزاء ساختمانی که باید به تائید موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران برسد را طی فهرست هایی احصا و آگهی نماید. از تاریخ اعلام، کلیه تولید کنندگان و واردکنندگان و توزیع کنندگان مصالح و اجزای ساختمانی موظف به تولید و توزیع و استفاده از مصالح استاندارد شده خواهد بود.

-) ماده 40 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان: متخلفان از مواد34 [و...] توسط مراجع قضاییب حسب مورد به پرداخت جزای نقدی از یکصدهزار تا ده میلیون ریال محکوم می شوند. پرداخت جزای نقدی مانع از پیگیری انتظامی نخواهد بود.

در ساختمانهای معمولی برای غلبه بر عیب بزرگ بتن یعنی مقاومت کششی ناچیز آن بوسیله میلگرد آنرا مسلح نموده و از سایر مزایای این ماده(بتن) استفاده می نمایند. گرچه میلگردها در دو نوع ساده و آجدار تولید می شوند و لیکن به دلیل چسبندگی بهتر میلگردهای آجدار با بتن و کاهش طول مهاری امروزه آئین نامه ها فقط استفاده از میلگردهای آجدار را در سازه ساختمانها مجاز می دانند.(جز بعنوان میلگرد دورپیچ بند 9-4-5 مقررات ملی).

اخیراً در سطح استان بطور گسترده با تولید و توزیع و استفاده از خاموتهای آماده، که عموماً با استفاده از میلگردهای آجدار غیراستاندارد تولید شده اند مواجه می شویم. لذا در ذیل موضوع میلگردهای مصرفی در این نوع خاموتها و انطباق مشخصات آنها را با آئین نامه ها را بررسی می نمائیم.

روش های تولید فولاد:

از نظر تولید فولاد به سه نوع تقسیم می شود:

1- فولاد نورد گرم: این فولاد در کارخانه ذوب آهن تولید می شود.

2- فولاد با اصلاح سرد: بر روی فولاد نرمه، عملیات ویژه ای نظیر کشیدن، از حدیده گذراندن، ضربه زدن و غیره بدون حرارت انجام می گیرد و در این عملیات (اصلاح سرد) مقاومت کششی فولاد افزایش اما شکل‌پذیری آن کاهش می‌یابد.

3- فولاد گرم عمل آورده: تحت عملیات ویژه ای فولاد با حرارت بسیار بالا سرد می‌شود که این فولاد بسیار شکننده است اما دارای مقاومت کششی خیلی بالا خواهد بود و مصارف ویژه ای دارد که در بخش ساختمانهای متعارف هیچگونه کاربردی نداشته ومی‌تواند از موضوع بحث کنار گذاشته شود لذا محدود شویم به بررسی دو نوع «فولاد نورد گرم» و «اصلاح سرد».

الف) انواع میلگردهای نورد گرم:

میلگرد AI :میلگرد با فولاد نرمه (S240) حدتسلیم2200تا2400 کیلوگرم بر سانتیمترمربع و درصد حداقل ازدیاد طول نسبی در حالت گسیختگی 18٪   میلگردAII :میلگردنیمه سخت(S340) حدتسلیم3500تا3000 کیلوگرم بر سانتیمترمربع و درصد حداقل ازدیاد طول نسبی در حالت گسیختگی ٪20-14   میلگرد AIII :میلگرد با فولاد نیمه سخت (S400) حدتسلیم 4000 کیلوگرم برسانتیمترمربع و درصد حداقل ازدیاد طول نسبی در حالت گسیختگی ٪ 18-8   میلگرد AIV :میلگرد با فولادسخت (S500) حدتسلیم 5000 کیلوگرم برسانتیمترمربع و درصد حداقل ازدیاد طول نسبی در حالت گسیختگی٪ 16-8

توضیح: میلگردهای نوع AIV با حد تسلیم بالای 4000 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع مربوط به فولاد سخت است و براساس آئین نامه ها در بتن سازه ها بدلیل عدم شکل‌پذیری نباید مصرف شود(بند9-20-2-3-2 مقررات ملی ساختمانی).

ب) میلگردهای تولیدی با اصلاح سرد:

عملیات اصلاحی بر روی میلگردهای با نورد گرم با تغییر در بافت بلورین سه بعدی صورت می گیرد و کلیه ویژگی های قبلی فولاد عوض می شود.(افزایش تنش تسلیم و کاهش تغییر طول نسبی) که این عملیات به چند صورت امکان‌پذیر می باشد:

1-    کشیدن میلگرد و تقلیل قطر آن بطوریکه میلگرد را از قالب های مخصوص رد می‌کنند که همراه کشش و تقلیل قطر پیدا می کند.

2-    ضربه زدن

3-    پیچاندن

که در حال حاضر با توجه به امکانات کارگاههای غیراستاندارد بیشتر از روش اول استفاده می شود.

در خصوص این نوع از میلگردهای تولیدی (اصلاح سرد) با توجه به کاهش طول نسبی کمتر از آئین‌نامه(حدوداً 3 تا 6٪)و افزایش تنش تسلیم آن حدوداً 5000 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع با در نظر گرفتن مباحث قبلی استفاده از آن در سازه های بتن آرمه معمول مجاز نمی باشد.

در یک آزمایش بر روی میلگردهای اصلاح سرد نتایج زیر بدست آمده است:

    ф 8        عملیات سرد            ф10

5769  kg/cm2          عملیات سرد        2200  kg/cm2    حد تسلیم

6%  kg/cm2            عملیات سرد        25%    تغییر طول نسبی

همانطوریکه مشاهده می‌شود باتوجه به مقادیر مجاز آئین نامه این نوع میلگردها قابل قبول در تهیه خاموتهای اسکلت بتن آرمه نمی باشد که متاسفانه در تعدادی از کارگاههای غیرمجاز استان تولید و در سطح گسترده اقدام به توزیع آن به شکل خاموت می‌نمایند.

برخی از تولیدکنندگان این محصولات غیراستاندارد، تولید آنرا جهت مصارف غیرسازه‌ای عنوان کرده و برای مثال آنرا جهت اجرای سقف کاذب و... بدون مشکل می‌دانند.

گرچه در عمل این نوع میلگردها عموماً در تولید خاموت یا بعضاً خرپای تیرچه و خاموت استفاده می‌شوند ولیکن در پاسخ به این ادعا می توان گفت که:

تمامی آئین نامه ها برای پذیرش مصالح مورد استفاده یا خود معیاری دارند یا معیار و استانداردی را معرفی می کنند در خصوص میلگرد نیز موسسه استاندارد و آئین‌ نامه‌های مربوطه مشخصاتی دارند که در هیچ یک از آئین نامه ها و استانداردهای فولاد ساختمانی(حتی در روش تست خود) تفاوتی برای پذیرش آن با توجه به درجه اهمیت عضو قائل نشده و آنها را به اعضای درجه اول و دوم و... تقسیم‌بندی نمی‌کند و تفاوت درجه اهمیت اعضا در آئین نامه های طراحی لحاظ می شود. لذا تولید هرگونه میلگرد می بایست مطابق استانداردها باشد.

ضمن اینکه با توجه به خواص این نوع میلگردها که به شدت در مقابل حرارت حساس بوده و تحت هیچ شرایطی نباید در کاربرد آن از جوش قوس الکتریکی-که در اجرای سقف های کاذب مرسوم است- استفاده شود.

بنا به اطلاعات جمع آوری شده مضاف بر موارد ذکر شده، شواهدی مبتنی بر روش دیگری از تولید مصالحی شبیه میلگرد با ذوب ضایعات فولادی ومیلگردهای ضایعاتی  به صورت پرسی و ریختن آنها در قالبهایی شبیه آجهای میلگرد موجود می باشد که  در بازار بنام خاموت پرسی شناخته می شود که تعداد 60 مورد از این کارگاهها در تهران بازرسی وتعطیل شده است. و براساس نتایج آزمایشات انجام شده در تهران مقاومت کششی این نوع میلگرد در حدود 300-250 کیلوگرم بر سانتی متر مربع بوده و به هیچ وجه شرایط شکل پذیری لازم را نیز تامین نمی نماید بنابراین محصول تولیدی کیفیت و مشخصات فنی بسیار نازل تری از انواع میلگردهای اصلاح سرد را دارد وقابل استفاده در اسکلت های ساختمانی نمی باشد.

البته موضوع میلگردهای غیراستاندارد و فاقد کیفیت صرفاً در خاموت های مصرفی  خلاصه نشده، و اخیراً در سطح بازار خرید وفروش آهن آلات بعضاً میلگردهای وارداتی با سایزهای مختلف مشاهده شده که اگر در این مقطع نیز پیگیری مناسب صورت نگیرد مشابه خاموتهای آماده حجم زیادی از عملیات ساختمانی را تحت پوشش خود خواهد گرفت.

نتیجه گیری و پیشنهاد:

با توجه به موارد پیش گفته بنظر می رسد جهت برخورد با معضل تولید واستفاده از این محصول غیراستاندارد لازم است با همکاری و هماهنگی کلیه سازمانهای ذیربط استان شامل استانداری، صنایع و معادن، مسکن و شهرسازی، بازرگانی، نظام مهندسی، فرمانداری و شهرداری‌ها و اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از تولید، عرضه و بکارگیری این نوع مصالح غیراستاندارد جلوگیری شده و ضمن توقیف، جمع آوری و... و معرفی محصول و واحد تولیدی غیرمجاز از طریق رسانه ها به مهندسین و مصرف‌کنندگان، از طریق قضایی موضوع در مراجع ذی صلاح پیگیری گردد.

مراجع :

-) کتاب طراحی سازه های بتن مسلح شاپور طاحونی  صفحات 42 الی 45

-) کتاب مباحث نظری و عملی بتن و فولاد مهندس احمدعلی مشکسار(انتشارات نظام مهندسی فارس) صفحات 93 الی 100

-) مبحث نهم مقررات ملی ساختمان طرح و اجرای ساختمانهای بتن آرمه  صفحات 46-270-271